Uitgeverij en Drukkerij Callenbach
Van de zeventien kinderen van de ‘Profeet van de
Veluwe’, dominee Cornelis Carel Callenbach (CCC), zorgden er vijf voor
nageslacht tot in de huidige tijd.
George Frans Callenbach -ook wel bekend als ‘G.F.’- werd als vijfde kind van
CCC in 1833 in Nijkerk geboren. Hij wordt in het vervolg aangeduid met GFC(5).
Het was de bedoeling dat hij onderwijzer zou worden en hij begon zijn opleiding
op ‘De Klokkenberg’ in Nijmegen. Al gauw bleek echter dat hij liever een
bestaan wilde opbouwen als boekverkoper. Om het vak te leren werkte hij eerst
bij boekhandel Ten Hoet in Nijmegen en daarna bij Kemink in Utrecht.
In mei 1854, net 21 jaar oud, begon hij als boekhandelaar en boekbinder in
Nijkerk, in die tijd voornamelijk agrarisch. Lezen was vooral beperkt tot de
Bijbel en boeken werden als een luxe beschouwd. Hij begon oude preken van zijn
vader te publiceren. Aangezien zijn vader in die omgeving bekend en gewaardeerd
was om zijn preken, bleek dit al gauw een succesvolle onderneming.
Omdat de verkoop van boeken te weinig opbracht, moesten de inkomsten worden
aangevuld met de verkoop van blocnotes en enveloppen. Heel wat avonden werden
gevuld met het plaatsen van lijntjes op grote vellen papier, waarvan later
schriften werden gemaakt. Dit gebeurde door middel van een houten raamwerk
waarop dunne draden waren gespannen die van inkt waren voorzien. Op die draden
werd het papier gelegd met als resultaat: ‘gedrukte lijnen’.
GFC(5) was ook de oprichter en leider van de plaatselijke zondagsschool en uit
dien hoofde merkte hij dat er een schrijnend tekort was aan kinderboeken. Via de
Engelse Sunday-school Society én de inmiddels in Nederland opgerichte
Nederlandsche Zondagsschool Vereeniging (NZV) bracht hij zijn eerste
kinderboekjes op de markt. Ze moesten onderhoudend en stichtelijk zijn. In het
begin waren het dunne boekjes van niet meer dan 16 pagina’s, maar er stonden
wel een paar plaatjes in. De kosten bedroegen minder dan vijf cent!
In 1867 begon I.J. Malga met de uitgave van een plaatselijke krant, de ‘Nijkerksche Courant’ genaamd. Aanvankelijk verzorgde hij ook het drukwerk maar al gauw werd dat uitbesteed aan de drukkerij van GFC(5). De redactie en de productie bleven echter in handen van Malga en later van zijn zoon.
De bescheiden drukkerij bestond uit twee ouderwetse
met de hand bediende drukpersen. Ze werd in 1875 losgemaakt uit het geheel van
uitgeverij – boekhandel – drukkerij – binderij en in handen gegeven van GF’s
oudste zoon, Cornelis Carel (CCC(5.1)), geboren in 1861. In 1890 kreeg CCC(5.1)
de leiding over de drukkerij. In 1894 vestigde hij Drukkerij C.C.Callenbach aan
de Veenestraat 48.
In 1887 kwam GF’s jongste zoon George Frans (GFC(5.7)), geboren in 1871, in de
uitgeverij – boekhandel – binderij.
Om de markt voor de ‘Callenbach boeken’ uit te breiden was het nodig om het aanbod te verbreden. Dit bleek niet eenvoudig omdat de orthodox Christelijke gemeenschap nogal huiverig was voor niet waargebeurde verhalen. Met passende evangelische onderwerpen werd die terughoudendheid langzaam overwonnen. In 1897 richtte GFC(5), samen met zijn beide zoons, de ‘Vereeniging Christelijke Bibliotheek’ op. Als doel werd beschreven "degelijke, Christelijke lectuur zeer goedkoop te verspreiden" en "Ruime verspreiding van gezonde, christelijke lectuur tot lagen prijs." Die was een soort boekenclub ‘avant la lettre’.
In 1901 werd besloten het bedrijf in twee
zelfstandige firma’s te splitsen. Dat gebeurde toen GFC(5) zich om
gezondheidsredenen terugtrok. Er kwamen 2 vennootschappen onder firma: ‘G.F.
Callenbach’ (uitgeverij - binderij) en ‘C.C. Callenbach’ (drukkerij).
De verschillende bedrijven kregen uiteindelijk ook een eigen onderkomen. CCC(5.1)
beheerde al de drukkerij aan de Veenestraat 48.
De uitgeverij - binderij aan de Oosterstraat / hoek Kleterstraat werd overgedragen aan GFC(5.7). In 1912 vestigde het bedrijf zich op Hoogstraat 24. GFC(5) legde de eerste steen voor het nieuwe gebouw. Toen werd de uitgeverij ook fysiek losgekoppeld van de boekhandel. De boekhandel werd overgedragen aan (toen nog) de eerste bediende, Gerard Hana, geboren in 1877. Deze werd in 1901 zijn schoonzoon en daarom voortaan vermeld als GH(5.5*). Deze verkocht de boekhandel in 1911 aan Verhoog.
In 1902 overleed plotseling CCC(5.1). Zijn weduwe Callenbach-van Ramshorst zette de associatie met haar zwager GFC(5.7) voort. In dat stadium kwam een neef, ook een Cornelis Carel (CCC(1.3)) de weduwe te hulp bij het leiden van de drukkerij. CCC(1.3) was tot dan toe succesvol in een zaak in bouwmaterialen, het Kalkhok. In de jaren die volgden, zou hij een aandeel en de leiding in de zaak verwerven. De zoon van CCC(5.1), GFC(5.1.1) geboren in 1892, werd op jonge leeftijd bij de leiding van de drukkerij betrokken maar richtte zich gaandeweg meer op de uitgave van de Nijkerksche Courant. In 1909 trok mevrouw Callenbach-van Ramshorst zich uit de bedrijven terug. GFC(5.7) zette de uitgeverij - binderij voort.
Deze scheiding tussen de bedrijven bleek
definitief. Familieleden uit de verschillende takken bleven bemoeienis houden
met enerzijds de drukkerij en anderzijds de uitgeverij - binderij. De twee
bedrijven werden beide in de jaren dertig een naamloze vennootschap. Binnen die
naamloosheid bleef sprake van zeer nauwe betrokkenheid van de families
Callenbach.
Zie de hieronder gegeven overzichten van firmanten, vennoten, directeuren en
commissarissen.
Drukkerij
In de drukkerijtak was CCC(1.3) de drukker en GFC(5.1.1) de uitgever / hoofdredacteur van de ‘Nijkerksche Courant’.
De uitgeverij was een belangrijke klant van de drukkerij. In 1936 (?)
werd de drukkerij een N.V. en werden GFC(5.1.1) en CCC(1.3.6) directeur. De
broer van CCC(1.3.6), Mr. F.J. Callenbach (FJC(1.3.4)), werd commissaris van de
N.V.
In 1950 vierde ‘Drukkerij C.C.Callenbach’ het 75-jarig bestaan (1875-1950).
Bij die gelegenheid verleende Hare Majesteit de Koningin het predikaat ‘Koninklijke’
aan het bedrijf, dat sinds die tijd bekend staat als ‘Koninklijke Drukkerij
C.C.Callenbach N.V.’
In 1962 stierf CCC(1.3.6.) Twee zoons van GFC(5.1.1.), Kees (5.1.1.1.) en Wyb (5.1.1.3.), volgden hem op. In de jaren tachtig is de drukkerij verkocht aan buitenstaanders. Zij voeren echter nog steeds de naam Callenbach.
Vennootschap onder firma C.C. CALLENBACH |
Firmanten |
G.F. Callenbach (5), 1875 – 1901 † 1916 |
C.C. Callenbach (5.1), 1877 (?) – 1902 † 1902 |
J. Callenbach-van Ramshorst (5.1*), 1902 – 1909 † 1926 |
C.C. Callenbach (1.3), 1902 – 1936 (?) † 1942 |
G.F. Callenbach (5.1.1), 1909 – 1936 (?) † 1982 |
E.J. Mooij ( - 1941) † 1941 |
N.V. C.C. CALLENBACH |
|
Directeuren |
Commissarissen |
G.F. Callenbach (5.1.1), 1936 – 1982 |
Mr F.J. Callenbach (1.3.4), 1935 - 1964 |
C.C. Callenbach (1.3.6), 1936 – 1962 |
Mr C.C.P de Vries (1.1.3.3), 1964 – 1983 (†) |
C.C. Callenbach (5.1.1.1), 1962 – 1987 |
G.F. Westendorp (1983 – 1987) |
W.S. Callenbach (5.1.1.3), 1962 – 1987 |
M. Handgraaf ( - 1987) |
Uitgeverij
In het begin van de jaren dertig, de crisisjaren, kwam de uitgeverij in de
problemen. Ze had onvoldoende liquide middelen. Dankzij leningen van de
drukkerij en CCC(1.3) werd dat probleem bestreden. De bestaande vennootschap
onder firma ‘G.F. Callenbach’ werd per 1 januari 1936 omgezet in een ‘N.V.
G.F. Callenbach’. Naast de vroegere vennoten (GFC(5.7), diens zoon CCC(5.7.3)
en zwager GH(5.5*)) werden ook aandeelhouder de drukkerij en twee zoons van CCC(1.3),
Mr. FJC(1.3.4) en CCC(1.3.6). De laatsten werden ook commissaris van de N.V.
Nog voordat de N.V. werd gesticht was een succesvol initiatief gestart, in 1934.
De uitgaven voor de ‘Vereeniging Christelijke Bibliotheek’ werden gestaakt.
Er kwam een nieuwe boekenserie, de ‘Nobelreeks’, waarop men zich kon
abonneren. Het succes kan worden afgemeten aan de omzet: er werd een jaarlijkse
omzet gehaald tot wel 180.000 boeken, met een waarde in guldens van het jaar
2000 van ¦ 5 miljoen.
GFC(5.7) en GH(5.5*) hadden zich in 1935
teruggetrokken uit de leiding van de uitgeverij. Er kwam een directeur van
buiten, E. van Eik. CCC(5.7.3) bereidde zich voor op het directeurschap van de
N.V., maar overleed in 1939, 32 jaar oud. Door ziekte gedwongen nam de heer Van
Eik in 1940 ontslag. In 1942 werden twee nieuwe directeuren benoemd, CCC(1.3.6)
en de heer A. Knottnerus die al vanaf 1937 bij het bedrijf werkte.
In 1962 stierf CCC(1.3.6.), in 1964 de heer Knottnerus. Een achterkleinzoon van
de stichter, George Frans (5.7.3.1), werd nu directeur.
In 1969 werd een nieuwe bedrijfsstructuur opgezet. De vroegere aandeelhouders
werden nu aandeelhouder van de holding ‘Callenbach Beheer N.V.’ Deze holding
beheerde de aandelen van de twee nieuwe N.V.’s: ‘Uitgeverij G.F. Callenbach
N.V.’ en ‘Binderij Callenbach N.V.’. De directeuren van de holding waren
commissaris van de uitgeverij en de binderij.
In 1975 werd de uitgeverij verkocht aan Bosch & Keuning in Baarn. De
uitgeverij werd onderdeel van een groot concern. GFC(5.7.3.1) bleef directeur.
De binderij werd in 1977 verkocht aan de directeur A. Houtman via
management-buy-out.
Vennootschap onder firma G.F. CALLENBACH (1901 – 1935) |
Firmanten |
G.F. Callenbach (5), 1854 – 1901 † 1916 |
G.F. Callenbach (5.7), 1887 – 1935 † 1949 |
G. Hana (5.5*), 1910 – 1935 † 1958 |
C.C. Callenbach (5.7.3), 1932 – 1935 † 1939 (staflid) |
G.F. Callenbach N.V. uitgeverij – BINDERIJ (1936 tot 1969) |
|
Directeuren 1936 – 1969 |
Commissarissen 1936 – 1969 |
E. van Eik, 1936 – 1940 † 1946 |
Mr F.J. Callenbach (1.3.4) 1936 – 1964 † 1964 |
Wnd. dir. C.C. Callenbach (1.3.6) 1940 – 1941 |
C.C. Callenbach (1.3.6), 1936 – 1941 † 1962 |
C.C. Callenbach (1.3.6), 1941 – 1962 † 1962 |
Dr A. Samsom 1938 – 1964 |
A. Knottnerus, 1941 – 1964 † 1964 |
Mr C.C.P de Vries (1.1.3.3), 1962 – 1969 † 1983 |
Mr F.J. Callenbach (1.3.4) wnd. dir. 1964 † 1964 |
Ds G.F. Callenbach (5.7.2), 1962 – 1969 † 1983 |
A. Houtman, 1964 – 1969 † 1995 |
L. Jansen 1968 – 1969 |
G.F. Callenbach (5.7.3.1), 1965 – 1969 |
CALLENBACH BEHEER N.V. |
Directeuren 1969 – 1977 |
Mr C.C.P de Vries (1.1.3.3), 1969 – 1977 † 1983 |
Ds G.F. Callenbach (5.7.2), 1969 – 1975 † 1983 |
L. Jansen 1969 – 1975 |
Mr G.N.A. le Poole 1970 (?) – 1977 |
Mr J.K. Schellenbach 1973 – 1977 |
Mr. F. ’s Jacob 1977 – 1977 |
UITGEVERIJ G.F. CALLENBACH N.V.
1969 – 1975 |
|
Directeur 1969 – 1975 |
Commissarissen 1969 - 1975. |
G.F. Callenbach (5.7.3.1), 1969 – 1975 |
Mr C.C.P de Vries (1.1.3.3), 1969 – 1975 † 1983 |
Ds G.F. Callenbach (5.7.2), 1962 – 1975 † 1983 |
|
L. Jansen 1968 –- 1975 |
|
Mr G.N.A. le Poole 1970(?) – 1975 |
|
Mr J.K. Schellenbach 1973 – 1975 |
BINDERIJ CALLENBACH N.V. 1969
– 1977 |
|
Directeuren 1969 – |
Commissarissen 1969 - 1977. |
A. Houtman, 1964 – 1985 † 1995 |
Mr C.C.P de Vries (1.1.3.3), 1969 – 1983 † 1983 |
A.H. Houtman |
Mr G.N.A. le Poole 1970 (?) – 1997 |
Drs A.J. Houtman |
Mr J.K. Schellenbach 1973 – 1977 |
Mr. F. ’s Jacob 1977 – 1979 (NPM) |